Kumaşlara ve dokumalara renk vermek, güzel bir görünüm kazandırmak ve dokumayı süslemek için kullanılan renk veren maddelere “boya”, yapılan süsleme işlemine de “boyacılık” denir. İnsanlar eskiden beri yaptıkları eşyaları çeşitli renklerle boyamışlardır. Türkler, boyacılık sanatını ana vatanları olan Orta Asya’dan gittikleri her yere taşımışlardır. İlk insanlar yaptıkları resimlerde bitki, hayvan ve topraktan elde edilen boyalar kullanmışlardır.
Boya bitkileri
Bitkilerden elde edilen boyalar 19. yy sonlarına kadar, geleneksel Türk sanatlarından dokumacılıkta kullanılmaktaydı. Halkımızın kök boya olarak adlandırdığı bitki boyaları; pamuk ve yüne kolay işleyerek, renk tutma özelliği ile tercih edilir. Suya, sabuna ve güneş ışığına dayanıklı olması nedeniyle suni boyalarla karşılaştırıldığında daha üstündür. Bitkisel boyalarla boyanmış bir dokuma asırlar sonra bile renk uyumunu ve parlaklığını yitirmemektedir.
Bitkisel boyaların elde edildiği bitkiler, tabiatta kendiliğinden yetişmektedir; toplanması zordur ve her iklimde, her yerde yetişmez. Yetiştikleri ortama göre, verdikleri renk de farklıdır. Elde edilen renk her zaman aynı olmayabilir. Bitkisel boyalar en çok Kula, Ankara, Merzifon gibi eski dokumacılık merkezlerinde “ “boyalık” denilen tarlalarda boya elde edilen bitkilerin yetiştirilmesiyle elde edilmektedir. Orta çağda yurdumuzda kendisinden kırmızı renk elde edilen ve genellikle kök boya adı verilen bitki ihraç malları arasında önemli yer tutmaktaydı. Bu bitkiden elde edilen renk “Türk kırmızısı” ya da “Edirne kırmızısı” adıyla dünyada ün yapmıştır.
Boyalar
- Doğal boyalar
- Yapay boyalar olarak ikiye ayrılır.
Dünya milletleri bitki, hayvan ve tabiattaki cansız maddelerden elde edilen doğal boyaları kullanmışlardır
Doğal Boyalar: Bitki, hayvan ve topraktan elde edilen boyalar bu gruptadır (Resim2.1). Hayvansal boyalar ve toprak boyalar, ağırlıklı olarak, bitkisel boyalarla karıştırılarak boyanır. Günümüzde doğal boyalar, köylerde sadece kendi ihtiyaçlarını karşılamak için hazırlanmaktadır. Doğal boyalar yanında anilin denilen yapay boyalar da kullanılmaktadır. Kök boyaya yurdumuzun çeşitli bölgelerinde; boyacılık otu, kırmızı kök, boya kökü, boya sarmaşığı gibi adlar verilmektedir. Bilinen en eski bitkisel boya olduğundan, tüm bitki boyalarına kök boya denmesine sebep olmuştur. İzmir, Manisa, Salihli, Kula, Gördes, Uşak, Kırşehir, Ankara, Çankırı, Ürgüp, Tokat ve Diyarbakır gibi şehirlerde boya bitkisi üreticiliği az da olsa yapılmaktadır.
