Pastal ile ilgili tanımlar

Pastalın tanımı: Seri üretim yapmak amacıyla üst üste serilmiş ve en az bir kenarı çakıştırılmış kumaş katları bloğuna pastal denir. Başka bir deyişle kumaşların, kesim emrine uygun şekilde kesim masasına desen, tüy, hav ve uygulanacak modelin özelliklerine göre çeşitli şekillerde kat kat serilmesine pastal denir.

Asorti tanımı: Konfeksiyon sanayinde genellikle bir giysi modelinden siparişe ve satış tahminlerine göre değişik renklerde ve farklı beden dağılımında üretim yapılır. Üretim başlamadan önce belirlenen bu renk ve beden dağılımına o modelin asortisi adı verilir.

Bazen sadece renk asortisi (tek beden üretiminde) yada sadece beden asortisi (tek renk üretiminde) olabilir. Renk asortisinde modaya bağlı olarak çok satılacağı düşünülen renklerden fazla üretim yapılırken, az satılacağı düşünülen renklerden daha az üretim yapılır. Beden asortisinde ise siparişteki sayısal çoğunluk genellikle orta bedenlerde toplanır. En küçük ve en büyük bedenlerden sipariş daha az olur. Çünkü orta bedenlerde bulunan potansiyel alıcı miktarı büyük ve küçük bedenlerdeki alıcı miktarından daha çoktur. Siparişte maliyet hesabı yapılırken renk ve beden asortisi de göz önünde bulundurulur. Renk asortisinde, koyu ve özel renklerden yapılacak üretim miktarı fazla ise orta renklere göre maliyet hesabı yapılmamalıdır. Çünkü koyu ve özel renklerde fire oranı yüksektir. Beden asortisine göre maliyet hesabı yapılırken ise orta bedenler göz önünde bulundurulmalıdır. Kesimdeki asortiden başka kolilemede de asorti vardır. Asortili üretimde ürünler müşterinin bildirdiği renk ve beden asortisine göre kolilenir. Müşteri, asorti raporu ile bir kolinin içinde hangi renk ve bedenden kaçar adet olacağını bildirir. Fakat sipariş alım aşamasında müşteri ile anlaşma yapılmış ise belirtilen asortide değişiklikler yapılarak o an için üretimden çıkmamış bir rengin veya bedenin yerine elde bulunan renkler veya bedenler kolilenebilir.

Pastal planı tanımı: Konfeksiyonda pastal planı (kesim yerleşim planı) serim katlarının en üstüne serilen ve kumaşın en iyi tasarrufu sağlayacak şekilde nasıl kesilmesi gerektiğini gösteren plandır. Başka bir ifade ile pastal planı; üretilecek modele ait kalıpların, sipariş adetlerine göre düzenlenerek, istenilen kumaş eni genişliğinde, belirtilen yerleştirme kurallarına uyularak en ekonomik şekilde yerleştirilmesiyle elde edilen kesim grafiği olarak ta tanımlanabilir. Pastal planı hazırlama, kesim işlemindeki tüm sürecin en önemli aşamasıdır. Çünkü bir giysinin üretim maliyetinin %30-60’ını kumaş maliyeti oluşturmaktadır. Kesim kalıp parçalarının pastal üzerine yerleştirilme şekli, ürünün kalite, malzeme kullanımı ve üretim zamanına etki eder. Pastal planı, teknolojik olanaklara göre ve kalite gereklerine uyarak malzeme kullanımının belirlenmesine yarayan, genelde dikdörtgen biçimindeki bir yüzeydir.

Pastal planı hazırlanırken dikkat edilecek noktalar

Pastal planı kumaş serimi yapılmadan önce hazırlanır. Aksi takdirde kumaşın serim boyu bilinemez veya yüksek tolerans nedeniyle fire miktarı ve maliyet artar.
Serimi yapılacak kumaşlardan eni en dar olanın ölçüsü belirlenmeli ve pastal planı bu ölçüye göre hazırlanmalıdır.
Kalıpların yerleşmesinde düz iplik istikametine (boy, en veya verev) dikkat edilmelidir.
Kumaşta desen veya tüy yönü varsa kalıpların hepsi aynı yönde yerleştirilmelidir.
Kareli ve çizgili kumaşlarda kontrol noktaları dikkate alınarak kare ve çizgilerin istenilen hatlarda devamlılığı sağlanmalıdır (Yan dikişler, kol oyuntusu, omuz, ön-arka ortası vb.).
İstenilen beden dağılımını (asorti) gerçekleştirmek için her bedene ait kalıpların pastal planında kaç kez çizileceği önceden belirlenmelidir.
Bir modeli oluşturan birden fazla kumaş varsa pastal planı kumaş türüne bağlı olarak ayrı ayrı yapılmalıdır.
Pastal planının hazırlandığı malzeme, pastalın üst katına yapıştırılabilmeli veya herhangi bir kayma yapmayacak nitelikte olmalıdır.
Kalıplar istenilen ölçülere uyularak ve en ekonomik şekilde yerleştirlmelidir. Farklı şekillerde yerleşimler denenmeli ve en düşük pastal boyunu veren yerleşim yapılmalıdır.
Pastal planının birden fazla ihtiyaç varsa her defasında yeniden çizim yapmak yerine mevcut pastal planı çoğaltılmalıdır.

Pastal planı hazırlama çeşitleri

Pastal planı çiziminde göz önünde bulundurulması gereken faktörler şunlardır:

Beden kombinasyonları
Bıçak hareket payı
Pastal planı çeşitleri

Beden kombinasyonları

Beden kombinasyonu iki yada daha çok bedenin kalıplarının optimum (en verimli pastal buyu) çizim boyu sağlayacak şekilde bir arada çizilmesi işlemidir.Pastal planında uygulanan beden kombinasyonları sipariş miktarı, beden dağılımı, kumaş eni gibi faktörler göz önüne alınarak yapılır. Bu düzenleme yapılırken kumaşın doku (örgü) yönü, ekoseli veya çizgili olması da dikkate alınmalıdır

Beden kambinasyonarını uygulama amacı;

Kumaş ve malzeme kaybını önlemek,
İşçilikten ve zamandan tasarruf sağlamaktır.

Kalıp yerleştirme işleminde genellikle birbirine geçmesi mümkün parçaların sayısı arttıkça kumaşın kullanım oranı da artar. Genellikle büyük bedenlerin küçük bedenlerle, orta bedenlerin de kendi aralarında kombine edilmesi pastal planındaki verimliliğin yüksek olmasını sağlar. Pastal planında kullanılacak beden kombinasyonları üretimi yapılacak giysinin beden asortisine bağlı olarak tespit edilir.

Pastal planında bıçak hareket payı

Pastal planındaki kalıpların birbirine yakın eğri ve düz çizgilerinin birleşme yerlerinde kesim makinesinin hareket kontrolünü sağlamak amacıyla bırakılan tolerans miktarı, kalıplar arasındaki çizim payıdır. Bu pay, kesim bıçağının kesim esnasında rahat hareket edebilmesini sağlar ve kesim hatalarının oluşmasını önler. Bıçak hareket payını etkileyen en önemli faktör, kullanılan kesim sistemidir.

Pastal planı çeşitleri

Pastal yerleşim planı çeşitleri üç faktör göz önünde bulundurularak sınıflandırılabillir:

Kumaş serim tipine göre
Beden dağılımına göre
Kalıp yerleşim şekline göre

Kumaş serim tipleri

Kumaşın deseni, hav yönü ve diğer özelliklerine bağlı olarak kumaşlar açık en olarak, ters-ters, yüz-ters, yüz-yüz serim yapılır. Pastal planı hazırlanırken kumaş serim tipi de göz önünde bulundurulmalıdır. Ters-yüz veya yüz-ters kumaş serim tipine göre hazırlanmış pastal planında bütün kalıp parçalarının olması gerekir. Yüz-yüze kumaş serim (katlı) tipine göre hazırlanmış pastal planında ise bedeni oluşturan kalıpların simetri olanlarının bir tanesi çizilebilir.

Beden dağılımı

Siparişe göre tek beden veya çok beden gurupları için kesim yerleşim planı yapılabilir. Hangi yöntemin daha tasarruflu olacağını deneme veya hesaplama ile tespit etmek mümkündür.

Kalıp yerleşimi

Kalıp yerleşimi kumaşın genişliğine ve giysinin modeline bağlı olarak değişir. Kalıp yerleşiminde iki yöntem uygulanır:

Geçmeli Kalıp Yerleşimi: Bir bedenin kalıp parçalarının diğer kalıp parçalarının içine geçirildiği kesim yerleşim planıdır. Geçmeli kalıp yerleşiminde birden fazla beden kalıpları birbirine geçecek şekilde yerleştirilir. Bu yöntem, pastal planı boyunu kısaltarak malzeme tasarrufu yapılmasına olanak sağlar
Blok Kalıp Yerleşimi: Bir bedeni oluşturan kalıpların blok halinde tek bir yerde toplanması ile oluşturulan pastal planıdır. Bu yöntem ile hazırlanan pastal planlarında bir önceki yönteme göre daha fazla fire olabilir. Bu nedenle bu yöntem kumaşta bir uçtan bir uca renk farkı olan veya kanat farkı olan kumaşlarda kullanılır. Kademeli serim için uygun yerleşim planıdır.

Kalıp durumuna göre pastal planı

Tam Kalıplı Pastal Planı: Bir giysinin üretimi için pastal planında, giysiye ait tüm kalıpların kullanıldığı pastal planı şeklidir. Tam kalıplı pastal planında sağ ve sol tarafa ait tüm kalıpların tüm çizimi yapılır. Tam kalıplı pastal planı açık enli tek yönlü serim, açık enli yüz-yüze serim, çift katlı serim gibi her türlü serim şekillerinde uygulanabilir. Ancak açık enli tek yönlü serimde mutlaka tam kalıplı pastal planı uygulanmalıdır.
Yarım Kalıplı Pastal Planı: Bir giysiyi oluşturan sağ ve sol simetrik olan kalıpların sadece bir tanesinin kullanıldığı pastal planıdır. Yarım pastal çizimi çift kat kumaşta, tüp kumaşlarda ve yüz-yüze serimde uygulanır. Yarım pastal çiziminde dikkat edilmesi gereken en önemli konu kumaşta boya abrajının ve özellikle baş-son renk farkının olmamasıdır. Bu yöntem ile malzeme kullanımına olumlu yönde etki edilebilir. Yüzyüze serimde kullanıldığında zamandan tasarruf sağlama imkanı vardır. Bu yöntemin dezavantajları; serim makinelerinin kullanımında kumaş toplarının çıkarılması, çevrilmesi ve tekrar takılması için daha fazla zaman harcanması ve kumaşta olabilecek renk farklılıkları nedeniyle giyside renk farkları meydana gelmesi olasılığıdır.

Kumaş durumuna göre pastal planı

Kumaş durumuna göre pastal planları; açık en kumaşa ve katlanmış kumaşa göre pastal planı olmak üzere iki çeşittir. Bu konuda detaylı bilgi Öğrenme Faaliyeti-3 (Tek Katlı- Çift Katlı Kumaşlarda Pastal Planı) konusunda verilmiştir.

Beden sayısına göre pastal planı

Tek Bedenli Pastal Planı: Tek bedenli pastal planı tek bir bedenin bütün parçalarının bir defa veya birçok defa kullanılması ile oluşur. Pastal planında geçmeli veya blok kalıp yerleşimi uygulanabilir. Tek bedenli pastal planı hazırlama yönteminde malzeme sarfiyatı fazladır. Bu nedenle, bu yöntem daha çok model kesiminde veya kalan kumaşların değerlendirildiği tekleme kesimde kullanılır.

Çok Bedenli Pastal Planı: Çok bedenli pastal planı birden fazla değişik bedenlerin tüm kalıplarının çiziminin yapılması ile oluşturulur. Çok sayıda değişik beden parçalarının iç içe çizilmesi ile oluşturulur. Çok bedenli pastal planı birim metrajın azalmasına olanak sağlar. Bu nedenle, en çok kullanılan pastal çizim yöntemidir. Çok bedenli pastal planına hangi bedenin kaç tane yerleştirileceğinin saptanması aşağıdaki kriterlere göre yapılır:

Siparişteki beden dağılımına,
İşletmedeki yer imkanına,
Kesimin nasıl yapılacağına göre,

Çok bedenli pastal yerleşim planı uygulanarak, üç durumda da kumaş tasarrufu sağlanmış olur. Bu pastal planı, zincir yerleştirme veya geçmeli yerleştirme şeklinde yapılabilir. Zincir yerleştirmede arka arkaya duran farklı veya aynı bedenden kalıplar, birbirini tamamlayarak diktörtgen şeklinde pastal planını ortaya çıkarır. Geçmeli yerleştirme yapılmış pastal planları birçok bedeni içerir. Arka arkaya bulunan bedenlerin kalıplarının bitişik kısımları birbirinin içine yerleşmiştir. Bu pastal planı, büyük malzeme tasarrufu sağlar

Pastal planına kalıp yerleştirilmesinde dikkat edilecek noktalar

Pastal planı hazırlarken:

Kumaşın doku yönüne, Kalıp parçaları kesimhaneye üzerlerinde (doku yönleri) düz boy iplik çizgileri belirtilmiş olarak gelmektedir. Pastal planı hazırlama sırasında, kalıp parçaları üzerinde bulunan bu düz boy iplik çizgisi kumaşın çözgü yönüne paralel olmalıdır.
Kumaşın örgüsüne,Özel örgüler, motifler veya apreli olan yönlü kumaşlarda kesim planı hazırlanırken özel bir dikkat gerekmektedir. Bu gruba havlı, zımparalı, kabarık motifli, saten vb. kumaşlar girer. Yönlü kumaşlarda bütün kalıp parçaları açık ende veya boyuna katlı olarak aynı veya tek yöne bakacak şekilde yerleştirilirler. Yönlü kumaşların kesiminde aynı model için düz kumaşlara göre daha fazla kumaş sarfiyatı oluşur.
Kumaşın desenine (desen raporuna), Kalıpların kumaş üzerine yerleştirilmesinde kumaşın desen raporuna dikkat etmek gerekir. Ekoseler, çizgili kumaşlar ve desenli kumaşlarda kalıplar yerleştirilirken desen raporlarının birbirine uygun olmasına dikkat edilir. Bu tür desenli kumaşlarda pastal yerleşimi kumaşın ön yüzüne yapılmalıdır.
Siparişte bulunan beden dağılımına, Pastal planlarının meydana getirilmesinde tek beden veya çok beden yerleşimi kullanılabilir. Tek bedenli pastal planı tek bir beden numarasından, çok bedenli pastal planı birden fazla aynı veya değişik beden numaralarından meydana gelir. Hedef en az malzeme tüketimi ve en az işçilikle kaliteli kesim yapabilmektir.
Kumaştan faydalanma yüzdesine dikkat edilir. Materyalden Faydalanma Yüzdesi Toplam şablon yüzeyinin kesim planı için kullanılan tüm kumaş yüzeyine oranıdır.
Malzeme Kayıp Yüzdesi; Kullanılmayan malzemenin kesim planını oluşturan malzemeye oranıdır. Kesim planının alanı; %100 dür. Materyal kullanım yüzdesi sadece bilgisayarda pastal planı hazırlanırken hesaplanır. Kullanım yüzdesinin %85’in altına inmemesi istenir.

Yönsüz kumaşlarda dikkat edilecek noktalar

Yönsüz Kumaş Nedir? Çeşitleri Nelerdir?

Pastal planı hazırlanmasında kumaşların özellikle yüzeysel yapıları ve görünüşleri kalıp yerleşimini dolayısıyla pastal planını doğrudan etkileyen faktörlerdir. Üzerinde kesim kalıplarının yerleşim yönlerini etkileyen yapısal özellikler ve desenler bulunmayan kumaşlara yönsüz kumaşlar denir. Bezayağı, düz saten, denim gibi kumaşların desensiz veya kalıp yerleşimine etki etmeyecek şekilde desenli olanları yönsüz kumaş kategorisine girerler

Dikkat edilecek noktalar; Yönsüz kumaşlarda pastal planı hazırlanırken kesim kalıpları kumaşın çözgü yönünde iki tarafa bakacak şekilde de yerleştirilebilir. Kalıplar, kumaş sarfiyatı en az olacak şekide pastal planına yerleştirilir. (Aşağıdaki örnek çizimde sadece kalıpların yerleşim şekillerine dikkat edilmiş ancak yerleşim planı tek ürün için olduğundan ekonomiklik durumuna dikkat edilmemiştir.)

Yönsüz kumaşlarda pastal planı hazırlama işlemi

Serimi yapılacak kumaşlardan eni en dar olanın ölçüsü belirlenir.
Kalıpların yerleşmesinde düz iplik yönüne (boy, en veya verev) dikkat edilir.
İstenilen beden dağılımını (asorti) gerçekleştirmek için her bedene ait kalıpların pastal planında kaç kez çizileceği önceden belirlenir.
Pastal planının hazırlanacağı malzeme masaya düzgün bir şekilde serilir.
Kalıplar istenilen ölçülere uyularak ve en ekonomik şekilde yerleştirilir (Bu aşamada farklı şekillerde yerleşimler denenmeli ve en düşük pastal boyunu veren yerleşim yapılmalıdır.).
Yönsüz kumaşlarda pastal planı hazırlanırken:
Kalıp durumuna göre, tam kalıplı pastal planı veya yarım kalıplı pastal planı,
Kumaş durumuna göre, açık en veya katlanmış kumaşa göre pastal planı,
Beden sayısına göre, tek bedenli veya çok bedenli pastal planı uygulanabilir.
Yüz-yüze serim, ters-yüz serim, ters-ters serim tipleri kullanılabilir.
Beden dağılımına göre, tek bedenli veya çok bedenli pastal planı,
Kalıp yerleşimine göre, geçmeli kalıp yerleşimi veya blok kalıp yerleşimi uygulanabilir.

YÖNSÜZ KUMAŞLARDA PASTAL PLANI