Büküm sayısı, bükülmüş ipliğin üzerindeki birim uzunluğundaki dönüş (spiral) adedi şeklinde ifade edilir. Elyafın birim uzunlukta yaptığı spiral sayısı, büküm sayısını verir. Büküm faktörü kullanılarak iplik numarasını bilmeden ipliğin büküm karakteristiği hakkında bilgi edinilebilir. Büküm sayısı, kullanılan ham maddeye ve ipliğin kullanıldığı yere göre tespit edilir.
Büküm sayısı;
- Kumaşın tuşe ve tutumunu,
- İplik sağlamlığını,
- İplik hacmini ve örtme faktörünü,
- Kumaşın sağlamlık ve esnekliğini,
- İplik ve kumaşın boncuklanma özelliği,
- Kumaşın geçirgenliğini,
- Kumaşın kullanım ömrünü etkiler.
Deneyin amacı; doğal ve yapay, kesikli veya filament liflerden eğrilmiş, tek ve çift katlı ring ipliklerin büküm miktarının açma/kapama metodu ile tayin edilmesidir. Bu metot ile açık-uç (open end) rotor iplik eğirme tekniği ile üretilen ipliklerin büküm miktarı tayin edilememektedir.
Büküm; liflere kalıcı bir görünüm vermek, birbirleriyle temas yüzeyini artırmak, lifleri bir arada tutmak amacıyla uygulanmaktadır. Büküm ile paralel hâldeki lifler helisel hâle dönüştürülür ve iplik mukavemet kazanır. Büküm elemanının her dönüşünde ipliğe bir büküm verilmektedir.
Büküm, birim uzunluktaki tur sayısı ile ifade edilmektedir (tur/m, tur/inç, tur/cm gibi). İpliğe verilecek büküm miktarı, ipliğin cinsine (pamuk, polyester, viskon vb.), kullanılacağı yere (dokuma, örme vb.) ve kullanılan iplik eğirme makinesine (ring, rotor, hava jetli, friksiyon vb.) bağlı olarak değişmektedir. İpliğin kullanılacağı son ürün de (gömleklik, pantolon veya dış giyimlik, iş elbisesi, bayan elbiseleri vb.) iplikte gerekli mukavemet değerini ve dolayısıyla büküm değerini belirler. İplik mukavemeti, verilen büküm miktarı ile orantılı olarak artmaktadır. Büküm miktarının artışı belirli bir noktaya kadar iplik mukavemetini artırmaktadır. Bu, lifler arasındaki boşlukların azalarak lif-lif tutunmasının artmasıyla olmaktadır.
Optimum büküm noktasından sonra ise iplik mukavemetine katkıda bulunan lif uzunluğu azalmakta, lifler üzerindeki gerilim artmakta, lif kopuşları, lif-lif arası sürtünmenin yenilenmesi ile kaymalar görülmekte ve iplik mukavemeti azalmaktadır. Büküm artırılmaya devam edilirse bu olaylar sonucu iplik kopar. Büküm ile iplik mukavemeti arasındaki ilişki Şekil 2.1’de gösterilmiştir.
Şekil 2.1: Büküm ve mukavemet arasındaki orantı
İpliğe verilen bükümün yanında yönünün de bilinmesi gerekmektedir. İpliğe “S” ya da “Z” yönünde büküm verilebilmektedir.